Głównym celem dla branży produkcji jaj jest zwiększenie liczby składanych jaj przez kurę. Oprócz selekcji genetycznej, producenci mogą do pewnego stopnia wpływać na wydajność niosek poprzez dostosowanie strategii zarządzania, warunków hodowli oraz dostarczanie dobrze zbilansowanej paszy. Przedłużenie cyklu nieśności jest ściśle związane z ustabilizowaniem nieśności na wysokim poziomie, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości skorupy jaj. Pierwszym, koniecznym krokiem do osiągnięcia tych celów jest optymalizacja funkcji jelit, a także utrzymanie fizjologicznie zrównoważonego metabolizmu. Poprawa funkcji jelit przyczynia się do wydłużenia cyklu nieśności i przeciwdziała obniżeniu jakości skorupek jaj u starszych kur. Ponadto, ma również korzystny wpływ na jakość powietrza w kurniku, a tym samym poprawia ogólną wydajność niosek. Włączenie lignocelulozy i innych substancji bioaktywnych pochodzących z drewna do holistycznej strategii żywieniowej stanowi potężny krok do osiągnięcia korzyści finansowych i środowiskowych na fermie drobiu.
Wprowadzenie
Jaja to łatwo dostępne źródło białka. Biorąc pod uwagę rosnącą populację na świecie i towarzyszący temu zjawisku rosnący popyt na białko, przemysł jajczarski dąży do osiągnięcia wspólnego celu, jakim jest zwiększenie liczby produkowanych jaj. Wykorzystuje się różne strategie: w krajach rozwijających się rośnie liczba stad niosek, w krajach uprzemysłowionych głównym sposobem osiągnięcia sukcesu jest wydłużenie cyklu nieśności kur przy jednoczesnej poprawie trwałości nieśności. Mimo że przedłużenie cyklu zostaje osiągnięte głównie poprzez selekcję genetyczną odpowiednich linii hodowlanych, żywienie ptaków, szczególnie w późnym okresie produkcyjnym, także znacząco wpływa na wydajność nieśności. Nienaruszona fizjologia przewodu pokarmowego zapewnia prawidłowe funkcjonowanie jelit, a tym samym pozwala na najlepsze wykorzystanie wartości składników odżywczych. Zdrowe jelita, wraz ze zdrowym metabolizmem są warunkiem wstępnym utrzymania wysokiej jakości jaj i skorupek przez całe życie ptaka. Oprócz korzyści finansowych (koszt utrzymania jednej kury zmniejsza się wraz z dłuższym okresem nieśności), będzie to miało również pozytywne skutki dla środowiska. Badacze Bain i Dunn w swojej pracy (2016 r.) oszacowali, że liczebność stad w Wielkiej Brytanii (w tym kur hodowlanych) może spaść o 2,5 miliona rocznie, o ile jedna kura będzie w stanie wyprodukować 25 lub więcej jaj. Autorzy podkreślają, że przedłużenie czasu produkcji jaj o 10 tygodni pozwoli zaoszczędzić 1 g azotu na tuzin jaj, co znacznie ograniczy szkodliwy wpływ nitryfikacji przemysłu jajecznego.
Proces tworzenia jaj i związane z nim wyzwania dla branży
Komercyjna nioska może wyprodukować niemal jedno jajo dziennie, przy czym efektywność nieśności zależy od predyspozycji genetycznych, czynników zewnętrznych (warunki klimatyczne w kurniku, pora roku, temperatura otoczenia lub oświetlenie) oraz od zaopatrzenia w składniki odżywcze. W zależności od gospodarstwa i regionu, kury nioski są utrzymane w zakładach produkcyjnych przez około 80-85 tygodni. Generalnie, im bardziej opóźnimy wymianę ptaków, tym wyższa jest ekonomiczna wydajność w przeliczeniu na jedną kurę. Ekonomicznym czynnikiem ograniczającym wydłużony cykl nieśności jest utrzymanie trwałości nieśności na stałym poziomie przy jednoczesnej stabilizacji jakości skorupki: im starsze ptaki, tym jaja większe – a tym samym, stosunek grubości skorupy do masy jaja zmienia się niekorzystnie. Ponieważ względna grubość skorupy zmniejsza się wraz ze wzrostem wielkości jaja, tj. jakość skorupy jest ujemnie skorelowana z wiekiem ptaka i czasem trwania cyklu nieśności. Ta niestabilność skorupy skutkuje wyższym odsetkiem jaj wybitych, które nie mogą trafić na rynek jako „jaja stołowe”, ale są sprzedawane jako „jaja przemysłowe”, co w konsekwencji prowadzi do ekonomicznych strat. Zatem w odniesieniu do rentowności gospodarstwa, celem powinno być uzyskanie wysokiego poziomu porcji jaj klasy A w codziennej produkcji.
Stabilność skorupy jajka nie tylko łączy się ze stopniem zwapnienia, ale również elastyczność odzwierciedla ryzyko uszkodzenia jaj. Miejscem biosyntezy białek odpowiedzialnych za stopień elastyczności jest wątroba. Im starsza kura, tym więcej czynników stresogennych działa na tkanki (wątroby), powodując mikrouszkodzenia i tym samym większe ryzyko infekcji. W związku z tym, wraz z wiekiem kury parametry skorupki pogarszają się, co dodatkowo zwiększa ryzyko pęknięć w czasie dalszej obróbki na fermie. W tym wypadku zdrowa i dobrze funkcjonująca wątroba jest podstawowym warunkiem wysokiej jakości skorupek jaj.
Jak sprostać wyzwaniom dzięki programom żywieniowym?
Przedłużenie cyklu przy zachowaniu wysokiej trwałości nieśności można osiągnąć tylko poprzez zapewnienie ptakom diety, która w pełni odpowiada ich wymaganiom żywieniowym. Ma to znaczenie przez całe życie kury, bezpośrednio od wyklucia. Zadbane pisklę to podstawa dobrej jakości skorupy i stabilnych kości. Młode kury i koguty muszą otrzymywać odpowiednią dietę już w fazie odchowu, aby zapewnić jak najlepsze przygotowanie ich organizmów do produkcji jaj i zapewnić dobre wyniki od początku okresu nieśności. W pierwszej połowie odchowu istotne jest pobieranie dużej ilości białek i składników mineralnych, aby zapewnić szybki wzrost, podczas gdy w drugiej połowie okresu odchowu zapotrzebowanie na białko do pewnego stopnia spada. W tej fazie życia tempo wzrostu ptaków spada, a dla prawidłowego rozwoju żołądka i jelit korzystne jest zwiększenie zawartości błonnika w diecie. U młodych kur przed nieśnością rośnie zapotrzebowanie na wapń w związku z rozwojem kości rdzeniowych i przygotowaniami organizmu do produkcji skorupek.
Podaż wapnia bez wątpienia odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu jakości skorupek jaj, jednak prosta zasada „więcej wapnia w diecie skutkuje silniejszą skorupką” nie jest rozwiązaniem. Na produkcję skorupek ma wpływ jakość podawanego wapnia, wielkość cząstek, względna ilość w stosunku do innych minerałów, a nawet czas spożycia. Do wyprodukowania jednego jajka potrzeba 2,4 g wapnia. Dwie trzecie tej ilości jest pobierane wraz z paszą. Dwie trzecie przyswajanej ilości wapnia powinno się odbywać po południu, ze względu na większe zapotrzebowanie na wapń w godzinach nocnych, kiedy formuje się skorupka.
Komercyjne nioski to organizmy o wysokiej wydajności, w ciągu kilku tygodni swojego życia wykazujące wskaźnik nieśności przekraczający 90%. Ze względu na szybko działający metabolizm, który jest stałym źródłem powstawania wolnych rodników prowadzących do stresu oksydacyjnego, nieustannie narażone są na powstanie stanu zapalnego. W konsekwencji (w szczególności) kury nioski w późniejszej fazie nieśności są podatne na kosztowne infekcje, co z kolei obniża wydajność i pogarsza stabilność skorupek.
Suplementy paszowe otrzymywane z drewna wspomagają produkcję jaj
Mimo że błonnik uważany był za składnik antyodżywczy, badania naukowe ostatnich lat przyczyniły się do pogłębienia naszej wiedzy na temat pozytywnego wpływu włókna pokarmowego w żywieniu monogastrycznym. Dawniej sceptyczny pogląd na włączenie różnych źródeł błonnika, obecnie staje się przedmiotem zainteresowania dietetyków drobiu. Choć nasza wiedza na ten temat wciąż się rozwija, aktualnie przyjmuje się, że zbilansowana zawartość błonnika przyczynia się bezpośrednio i pośrednio do prawidłowego funkcjonowania jelit i sprzyja zdrowiu jelit. Jednocześnie stanowi podstawę wysokiej zdolności do wchłaniania składników odżywczych. W tym kontekście, najważniejszym kryterium jest jakość suplementowanego błonnika. Wysoce nierozpuszczalne, wolno fermentujące i wolne od mykotoksyn źródło błonnika będzie stymulować motorykę jelit, przyczynia się do rozwoju żołądka, a nawet może w pewnym stopniu dostarczyć dodatkowej energii. Różne źródła błonnika spełniają te poszczególne kryteria, lecz jest jeden specyficzny produkt lignocelulozowy, który łączy je wszystkie. Ta tak zwana „eubiotyczna” lignoceluloza (OptiCell®, agromed Austria GmbH) pochodząca ze świeżego drewna jest całkowicie nierozpuszczalna i działa fizycznie na ścianę jelita optymalizując jej aktywność perystaltyczną w granicach fizjologicznych, dodatkowo zawiera ona część ulegającą fermentacji, rozkładaną mikrobiologicznie po przejściu przez jelito cienkie do jelita ślepego.
W procesie fermentacji powstanie wolnych kwasów tłuszczowych powoduje spadek wartości pH w jelitach, tworząc niekorzystne środowisko dla bakterii chorobotwórczych. Ponadto, kwas masłowy jest bezpośrednio wykorzystywany przez kolonocyty kur jako źródło energii, pozwalając na prawidłowy rozwój jelit. Kosmki jelitowe znacznie zwiększają swoją długość, a tym samym zwiększa się powierzchnia chłonna jelit, co z kolei ułatwia pobieranie składników odżywczych i minerałów. Efekt ten zbadano w próbie żywieniowej na Uniwersytecie w Sao Paulo w 2018 r., 312 kur niosek zostało losowo przydzielonych do trzech grup. Ptaki były karmione standardową dietą, albo dietą uzupełnioną wyżej wymienioną eubiotyczną lignocelulozą (LC) w dwóch różnych dawkach. Wpływ na rozwój jelit podsumowano w tabeli 1. To holistyczne podejście do wpływu na cały przewód pokarmowy przyczynia się do otrzymania wysokiej nieśności i może pomóc we wzmocnieniu jakości skorupek jaj. W obu grupach LC siła potrzebna do rozbicia jaj była znacznie wyższa (50,9 N i 51,1 N dla włączenia LC odpowiednio 1% i 2%) w porównaniu z grupą kontrolną (49,2 N).
W innym, stosunkowo nowatorskim podejściu, suplementy paszowe na bazie drewna dodaje się do paszy dla niosek ze względu na substancje bioaktywne zawarte w wybranych gatunkach drewna i specjalnych fragmentach tych drzew. Jeden z produktów drewnopochodnych (agromed®ROI, agromed Austria GmbH) zawiera korę bogatą w lignany. Te lignany z drewna silnie redukują lub wymiatają wolne rodniki, hamują peroksydację lipidów i zapobiegają tworzeniu się rodników hydroksylowych. Połączenie działania przeciwutleniającego i przeciwzapalnego sprawia, że ta drewnopochodna pasza uzupełniająca, w małych dawkach skutecznie przeciwdziała stresowi oksydacyjnemu i przyczynia się do dobrego funkcjonowania tkanki wątroby, która ma fundamentalne znaczenie dla wysoce elastycznej skorupy jaja, zwłaszcza u starszych kur niosek.
Wnioski
Różne strategie poprawy wydajności niosek mają na celu osiągnięcie korzyści zarówno pod względem ekonomicznym, jak i środowiskowym. Głównym celem jest przedłużenie cyklu nieśności kur ze stabilizacją trwałości nieśności. Jednym z kluczowych wyzwań jest ujemna korelacja między wielkością jaj, a wiekiem ptaków. Cieńsza skorupa w większych jajach zwiększa ryzyko pęknięcia, a tym samym stanowi czynnik ograniczający czas trwania cyklu nieśności. Oprócz selekcji genetycznej strategie żywieniowe mogą przeciwdziałać tym problemom i przyczyniać się do poprawy wydajności nieśności. Dodatki paszowe na bazie drewna stanowią obiecujące rozwiązanie pozwalające sprostać różnym wyzwaniom w produkcji jaj. Dzieje się tak, z jednej strony, poprzez fizyczny i fizjologiczny wpływ na cały przewód pokarmowy, wynikający z wyrafinowanej kompozycji różnych rodzajów błonnika, a z drugiej strony, dzięki bioaktywnym substancjom z wyselekcjonowanych gatunków drewna, przeciwdziałających stresowi oksydacyjnemu. ■
